کنتراست، یا تضاد، مبنای شناخت اشیا و مفاهیم در دنیای اطراف ما است. همچنین کنتراست یک اصل شناخته شده و بسیار پُر کاربرد در زمینه‌های هنری است. انسان‌ها روزانه در زندگی عادی خود دائما با کنتراست در ارتباط هستند. ما گرما را با وجود سرما، سنگینی را در تضاد با سبکی و نور را در برابر تاریکی ادراک می‌کنیم. بدون وجود این تضادها و تفاوت‌ها، تمیز دادن و تشخیص اشیاء و مفاهیم از یکدیگر بسیار دشوار و یا حتی تقریبا غیر ممکن است. در این محتوا از وب‌سایت استودیو نماد قصد داریم درباره کنتراست اطلاعاتی در اختیارتان قرار دهیم و کاربردهای آن در هنر، به ویژه نقاشی و عکاسی، صحبت کنیم. در ادامه، لطفا با ما همراه باشید.

کنتراست چیست؟

کنتراست contraste یک واژه فرانسوی به معنای تضاد یا تفاوت و معادل کلمه انگلیسی کانترست contrast است. در فارسی و لغت‌نامه‌ی معین، contrast میزان اختلاف میان روشن‌ترین و تیره ترین بخش یک تصویر معنی شده است.

زمانی که ما درباره‌ی خصوصیات یک شیء یا پدیده صحبت می‌کنیم در واقع این ویژگی‌ها را در مقایسه با اطراف بررسی می‌کنیم. به عنوان مثال، کوچکی یک کودک خردسال در مقایسه با بزرگی افراد بزرگسال تشخیص داده می‌شود. یا چشم در صورتی یک جسم را بزرگ می‌بیند که در کنار آن جسم مشابه کوچکتری وجود داشته باشد.

اگر در طبیعت کنتراستِ نور و رنگ وجود نداشته باشد، طبیعتا اشیاء از هم قابل شناخته شدن نیستند. البته contrast انواع مختلفی دارد و در همه جنبه‌های عینی و حتی انتزاعی نمایان است. تضاد در ابعاد، تضاد در بافت، تضاد در مفهوم و تضاد در ادراک و حس، بخشی از جلوه‌های کنتراست در زندگی ما هستند.

هنرمندان از دیرباز از مفهوم کنتراست برای انتقال احساس و بیان مفاهیم بسیار استفاده کرده‌اند. به کارگیری مفهوم contrast یکی از پایه‌های مبنایی در هنرهای بصری مانند عکاسی  و نقاشی است.

کاربرد کنتراست در کارهای هنری

بُن‌مایه و مبنای اصلی آثار رامبراند نقاش مشهور هلندی قرن 17 میلادی استفاده از تکنیک کنتراست است. رامبراند استاد سایه و روشن در نقاشی محسوب می‌شود. اصرار رامبراند در استفاده از تضاد نور و تاریکی، یا همان سایه روشن در نقاشی، به اصرار مادر او برای خواندن تورات و انجیل در دوران کودکی‌اش باز می‌گردد. گویی این هنرمند چیره‌دست بر آن است که تضاد نکبتِ زندگی بشری را در مقایسه با زیبایی روح آسمانی نشان دهد.

کنتراست، به ویژه در حوزه‌ی رنگ و نور، بسیار پر اهمیت است. برخی از حیوانات با پرهیز کردن از کنتراست، خود را در طبیعت استتار می‌کنند تا توسط شکارچیان شناخته نشوند. به عنوان مثال، خرس، روباه و خرگوش قطبی همگی سفید هستند تا با محیط برف‌پوشِ قطب هم‌رنگ باشند. این هارمونی و هماهنگی باعث می‌شود هم شکار و هم شکارچی به راحتی شناخته نشوند و امکان بقا داشته باشند.

البته این استفاده دراماتیک از تکنیکِ کنتراستِ نور در نقاشی، پیش از رامبراند نیز مورد استفاده هنرمندان بوده است. contrastیا تضاد نور و رنگ در هنرهای بصری مانند عکاسی، سینما و نقاشی کارکردهای فراوانی دارد و بسیار حائز اهمیت است.

در واقع، کنتراست در هنر به معنای هم‌جواری تفاوت‌ها است. هنرمندان از تکنیک contrast یرای ایجاد تمرکز ذهنی مخاطب بر موضوع و یا پیامی خاص بهره می‌برند.

 

 کنتراست در نقاشی و تصویرسازی

• تشخیص

همان طور که در ابتدا بیان شد، اصلی‌ترین کاربرد تمیز دادن و تشخیص اشیا و مفاهیم از یکدیگر است. تاکید عکاس بر استفاده هوشمندانه از کنتراستِ رنگ و تکنیک سایه روشن به جلب توجه مخاطب می‌انجامد. از این طریق سوژه مورد نظر عکاس یا نقاش بهتر دیده می‌شود و جزییات آن کامل‌تر شناخته می‌شود.

• بیان دراماتیک

نقاش، عکاس یا کارگردان با کمک تکنیک contrast اقدام به بیان روایت دلخواه خود و مفهوم دراماتیک موضوع می‌کنند. برای مثال، وقتی شخصیت اصلی فیلم از دل تاریکی، آهسته به فضای روشن قدم می‌گذارد، در واقع با درام روبه‌رو هستیم. با کمک تضاد و کنتراستِ تاریکی و روشنایی بیننده به پایان‌بندی روشن قصه پی می‌برد.

• بیان احساسات

رامبراند با استفاده از کنتراستِ ملایم رنگ‌سایه‌ها، حال روحی و روانی سوژه‌هایش را برای ما آشکار می‌کند. در واقع، او به وضوح از روان‌شناسی نور برای بیان احساسات آدمی بهره می‌برد. کنتراست نه تنها ابزار هنرمند برای بیان احساسات دورنی خود، بلکه وسیله اظهار احساسات سوژه‌ها درون یک اثر است.

البته، تضاد نور و رنگ در هنر تنها برای بیان احساسات یا روایت داستان نیست. بلکه در آثار هنری کلاسیک و حتی مدرن هم برای بیان مفاهیم خردمندانه و فلسفی از کنتراست استفاده شده است. آشکار کردن تعمق‌های فلسفی و سکوت و خلسه روحانی آدمی، به کمک کنتراستِ نور انجام می‌شود.

• تقویت معنا

هنرمند با استفاده از تضاد مفاهیم، اشیاء، رنگ‌ها و سایه روشن‌ها اقدام به تقویت معنای مورد نظر خود می‌کند. به عنوان مثال، شاهکاری مانند شاهنامه، پر است از کنتراست‌ها و تضادهایی که شاعر در دل آن‌ها به دنبال بیان قوی‌تر معنای مورد نظرش است. تضاد پهلوان قصه با دیوان که بیانگر تقابل خیر و شر است.

اهمیت کنتراست در نقاشی

در هنرهایی مانند نقاشی کیفیت تصویر از اهمیت به‌سزایی برخوردار است. کیفیت تصویر تا حدود زیادی بستگی به میزان کنتراست رنگ و نور دارد. هر چه  میزان e-tone یا تفاوت تم سیاه و سفید بالاتر باشد، کیفیت تصویر بیشتر است‌. زمانی که یک نقاش مداد مشکی را به روی کاغذ سفید می‌کشد، در واقع از کنتراستِ سیاه و سفید استفاده می‌کند. کنتراستِ رنگ در عکاسی و نقاشی انواع متفاوتی دارد. برای درک بهتر کنتراست رنگ در نقاشی و سایر هنرهای بصری، باید ابتدا با چرخه رنگ آشنا باشیم.

چرخه رنگ Colour Schemes

چرخه رنگ، یا دایره رنگ، بیانگر ارتباط رنگ‌ها با یکدیگر است. به طور کلی، رنگ‌ها را می‌توان به سه دسته‌بندی تقسیم کرد. این سه دسته رنگ عبارتند از‌:

• رنگ‌های اصلی یا رنگ‌های اولیه

رنگ های اصلی رنگ‌هایی خالصی هستند که از ترکیب رنگ‌های دیگر به وجود نمی‌آیند. قرمز، زرد و آبی، رنگ‌های اصلی یا اولیه هستند.

• رنگ‌های فرعی یا ثانویه

از ترکیب دو رنگ اصلی با هم، رنگ‌های ثانویه درست می‌شوند که حاصل این ترکیب، رنگ‌های نارنجی، سبز و بنفش است.

• رنگ‌های ترکیبی یا مرتبه سوم

ترکیب رنگ‌های اصلی با رنگ‌های ثانویه، تشکیل دهنده رنگ‌های مرتبه سوم هستند. برای مثال ترکیب قرمز و نارنجی یا زرد و سبز با یکدیگر، تشکیل رنگ مرتبه سوم می‌دهد.

رنگ‌های مکمل در چرخه رنگ

در دایره یا چرخه رنگ، ۱۲ رنگ قرار دارند که از ترکیب رنگ‌های مختلف با هم تشکیل می‌شوند. رنگ‌های روبرو با هم، در این دایره رنگ‌های مکمل هستند. رنگ‌های مکمل در صورت ترکیب، خاصیت رنگی همدیگر را از بین می‌برند. در عین حال، رنگ‌های مکمل بیشترین تضاد یا کنتراست را با هم دارند.

برای مثال، رنگ آبی پر رنگ و نارنجی مکمل هم هستند.

رنگ‌های مشابه

رنگ هایی که در چرخه رنگ در کنار هم قرار دارند به رنگ‌های مشابه معروفند و کنتراست کمتری با یکدیگر دارند.

ته رنگ، سایه و تن رنگی

ته رنگ از ترکیب یک رنگ با رنگ سفید ایجاد می‌شود. به عنوان مثال، ترکیب قرمز و سفید

سایه از ترکیب یک رنگ با رنگ سیاه ایجاد می‌شود. برای مثال، ترکیب قرمز و سیاه

تن رنگی، از ترکیب سفید و سیاه (خاکستری) با یک رنگ حاصل می‌شود.

انواع کنتراست در عکاسی و نقاشی

کنتراست سایه روشن

بیشترین کنتراست روشنی یا تیرگی در سیاه و سفید دیده می‌شود. میزان تیرگی در یک رنگ، می‌تواند درجات مختلفی داشته باشد که در کنار هم، باعث ایجاد کنتراست می‌شود. برای مثال، تضاد در آبی روشن و آبی تیره در کنار هم حس کنتراست ایجاد می‌کنند.

کنتراست سرد و گرم

رنگ‌های گرم، رنگ‌هایی هستند که در ترکیب آن‌ها رنگ قرمز وجود دارد.

رنگ‌های سرد رنگ‌هایی هستند که دارای ترکیب آبی هستند.

رنگ های سرد، مانند آبی، سبز، فیروزه‌ای، آرامش بخش هستند. رنگ‌های گرم، مانند قرمز، صورتی، نارنجی، بیانگر هیجان، احساسات و خشونت هستند.

بهتر است بدانید که رنگ‌های سرد و گرم با یکدیگر دارای تضاد و کنتراست بالایی هستند.

کنتراست فام

معمول‌ترین نوع کنتراست، کنتراست فام است. فام ویژگی اصلی رنگ‌ها است. کیفیت رنگین و تمایز دهنده رنگ‌ها، فام آن‌ها است. در واقع، فام آبی با قرمز متفاوت است. وقتی دو رنگ با هم تفاوت دارند، این تفاوت یا در شدت رنگ یا در میزان تیرگی و روشنی و یا در تضاد فام آن‌ها است.

بیشترین کنتراست فام مربوط به رنگ‌های اصلی زرد، قرمز و آبی است. هر چه از رنگ‌های اصلی دور شویم مقدار کنتراست فام کم می‌شود.

کنتراست همزمانی 

از نظر حسی، وقتی رنگی را می‌بینیم، به طور همزمان رنگ مکمل آن را حس می‌کنیم. در واقع، رنگ مکمل وجود ندارد اما در ذهن ما تجسم می‌یابد.

کنتراست اشباع یا خلوص

قرار گرفتن یک رنگ کاملا خالص در کنار رنگ غیر خالص، در نگاه بیننده کنتراست ایجاد می‌کند. کنتراست اشباع، به کنتراست کیفیت نیز مشهور است. ترکیب رنگ‌های خالص با سیاه، سفید و یا رنگ مکمل ایجاد ناخالصی می‌کند.

کنتراست وسعت

یکی دیگر از روش های ایجاد کنتراست رنگ، میزان کمی یا زیادی رنگ (وسعت) است. وقتی مقدار و وسعت سطح یک رنگ با رنگ دیگر متفاوت است، در تصویر ایجاد کنتراست می‌کند.

کنتراست مکمل

رنگ‌های مکمل در دایره رنگی، دقیقا روبروی هم قرار دارند. بیشترین کنتراست در این دایره مربوط به رنگ‌های مکمل است و در صورتی که در تصویر کنار هم قرار بگیرند؛ شدت رنگ همدیگر را افزایش می‌دهند. دو رنگ مکمل، در صورت ترکیب شدن رنگ خاکستری به وجود می‌آورند. در ترکیب دو رنگ مکمل، سه رنگ زرد و آبی و قرمز وجود دارد.

مفهوم کنتراست در عکاسی

کنتراست در مبحث عکاسی، به منظور برجسته سازی یک سوژه یا ایجاد حس خاصی در تصویر استفاده می‌شود. contrast، به عکاس کمک می‌کند تا پیام خود را بهتر به بیننده منتقل کند. هر چند شناخته شده‌ترین نوع contrast مربوط به رنگ و نور است، اما در عکاسی انواع دیگری از کنتراست نیز وجود دارد.

تفاوت در ساختار و بافت، همچنین تضاد در مفاهیم و محتوا می‌تواند دست‌مایه ایجاد کنتراست در تصویر عکاسی باشد. هر چه اختلاف رنگ در یک عکس بیشتر باشد،  contrast تصویر بیشتر خواهد بود. هنرمندان عکاس به روش‌های مختلفی تضاد و کنتراست رنگ ایجاد می‌کنند.

شدت سایه روشن، ترکیب‌بندی رنگ‌های مختلف، استفاده از ابعاد و بافت‌های مختلف در کنار یکدیگر؛ روش‌های ایجاد کنتراست در عکاسی هستند.

در ادامه با برخی از روش‌های ایجاد کنتراست در عکاسی بیشتر آشنا می‌شویم:

 چطور در عکاسی کنتراست ایجاد کنیم؟

• کنتراست سایه روشن

ساده‌ترین و مشهورترین شیوه برای ایجاد کنتراست در عکس استفاده از تکنیک سایه روشن است. این contrast مربوط به تضاد روشنایی و تاریکی در اشیا و سوژه‌های تصویر است. میزان contrast می‌تواند زیاد، متوسط و کم باشد. تصویری که کاملا سفید و سیاه است، دارای تضاد و یا کنتراست بالایی است. هر چه تفاوت روشنایی بین سیاه و سفید کمتر باشد و نزدیک‌تر به هم باشند، میزان contrast کاهش می‌یابد.

• کنتراست رنگ

contrast رنگ در عکاسی با توجه به چرخه رنگ مشخص می‌شود. البته به طور حسی هم می‌توان کنتراستِ رنگ را مشخص کرد.

ترکیب و کنار هم قرار دادن رنگ‌های سرد و گرم در عکس، باعث به وجود آمدن کنتراستِ رنگ می‌شود. به عنوان مثال، آبی یک رنگ سرد و قرمز جزو رنگ‌های گرم است که ترکیب آن‌ها با هم، جذابیت و کنتراست بالایی ایجاد می‌کند.

لازم به ذکر است که همیشه نیاز نیست حتما دو رنگ متفاوت ترکیب شوند تا تضاد داشته باشیم. گاهی لحن و تُن متفاوت از یک رنگ نیز در کنار هم، باعث ایجاد کنتراستِ رنگی می‌شود. همانطور که پیشتر نیز گفتیم، رنگ‌های روبروی هم در چرخه رنگ، به رنگ‌های مکمل معروف هستند و بیشترین کنتراست رنگ مربوط به رنگ‌های مکمل مانند قرمز و سبز محسوب می‌شود.

• کنتراست بافت

بافت به ماهیت فیزیکی اشیا گفته می‌شود. چیزی که بدون نگاه کردن و با لمس دست می‌توانید از یک شی درک کنید. زبری، نرمی، سختی یا ظریف بودن اشیا مربوط به بافت آنها است. تفاوت بافت اشیا در یک عکس یکی دیگر از روش‌های ایجاد کنتراست و جلب توجه بیننده به یک تصویر است.

• کنتراست در محتوا و مفهوم

عکاسان از طریق تضاد و تفاوت مفهوم و محتوا، موضوعات و اشیا اقدام به ایجاد زیبایی در یک تصویر می‌کنند. تفاوت در ظاهر اشیاء قدیمی و نو یک نمونه contrast در محتوا و مفهوم است. contrast ابعاد به معنای تفاوت بزرگی و کوچکی نمونه دیگری از این تکنیک است.

زمانی که یک عکاس می‌خواهد بزرگی یک سوژه را به مخاطب نشان دهد آن را در کنار یک شیء کوچک تصویر می‌کند. برای مثال اگر شخصی در کنار یک هواپیما ایستاده باشد، بزرگی هواپیما بهتر دیده می‌شود. برای کنتراستِ مفهومی مثال‌های فراوانی می‌توان برشمرد.

به عنوان مثال، تضاد بین اشیا طبیعی و مصنوعی، نوعی از کنتراست در محتوا محسوب می‌شود و می‌تواند نقش موثری در عکاسی تبلیغاتی و صنعتی داشته باشد.

سخن پایانی

contrast یک مفهوم عمیق و کلی در تصویر و تصویر سازی است. فرقی نمی‌کند که شما یک عکاس حرفه‌ای باشید یا یک نقاش چیره‌دست، در هر صورت، در تصویرگری نیاز به اختلاف و تضاد دارید تا بتوانید به مفاهیم سوژه‌ی خود عمق بیشتری ببخشید.

عکاسی صنعتی، موشن گرافیک و تیزرهای تبلیغاتی نیز بی‌نیاز از ایجاد contrast در تصاویر نیستند. همانطور که می‌دانید در بحث تبلیغات و بازاریابی، هدف ما جلب توجه مخاطب است و کنتراست، یکی از روش‌هایی است که می‌تواند تصاویر مورد نظر را عمق و معنای بیشتری ببخشد و مخاطب را بیشتر درگیر کند.

در پایان، از همراهی شما با این محتوا سپاسگزاریم. امیدواریم آن چه بیان شد، برایتان مفید و سودمند واقع شده باشد.

از شما دعوت می‌کنیم به صفحه‌ی اینستاگرام استودیو نماد بپیوندید و از نمونه‌کارهای ما دیدن فرمایید.